"...Υπάρχουν τόσες σχολές, τόσες θεατρικές αλήθειες, όσοι και οι σκηνοθέτες. (...) Όπως συμβαίνει  σε κάθε δημιουργική δουλειά, ο κάθε σκηνοθέτης έχει τη μέθοδό του.  Ωστόσο, όταν αρχίσουν οι δοκιμές τότε  η δουλειά του αρχίζει.
Κι ο σκηνοθέτης από αυτή τη στιγμή πρέπει να μεταβληθεί σε δάσκαλο γραμματικής, για να υποχρεώσει τους ηθοποιούς να κάνουν σωστές φράσεις. Σε ψυχολόγο, για να φτάσει από συλλογισμό σε συλλογισμό σε μια λογική συγκρότηση των προσώπων του έργου. Σε δάσκαλο χορού, για να ρυθμίσει τις κινήσεις και την μιμική όπου χρειάζεται. σε λαρυγγολόγο, όταν καταλάβει πως ο ηθοποιός, έχοντας άσχημα τοποθετημένη τη φωνή του, κουράζεται υπερβολικά.
Τέλος, σε θηριοδαμαστή, όταν το θηριοτροφείο αποκοιμιέται. Ο σκηνοθέτης πρέπει να είναι σε θέση να δείχνει τον ρόλο.
 Όπως βλέπετε, αυτό απαιτεί ορισμένη πείρα. Θα πρέπει λοιπόν να εκπλαγούμε εάν μαθητές που μόλις τελείωσαν την δραματική σχολή, αφού δώσουν στον εαυτό τους τον τίτλο του σκηνοθέτη νιώθουν τρόμο και καταλήγουν να δίνουν μόνο ερασιτεχνικές παραστάσεις;

Ξέρω καλά πως, με όσα λέω, κινδυνεύω να θεωρηθώ πως επαναλαμβάνω τα ίδια πράγματα.
Έχω μάλιστα την εντύπωση πως είμαι "φωνή βοώντος εν τη ερήμω".
Έχω, όμως, την πεποίθηση πως σ'αυτόν τον παράλογο, ανόητο κόσμο που ζούμε, δεν παει χαμένο ποτέ κάτι που κρύβει μέσα του έναν κόκκο αλήθειας, πως και η πιο μικρή ενέργεια όταν δεν κρύβει ιδιοτέλεια, μπορεί να έχει βαθιά επίδραση, πως η παιδιάστικη φωνή της αγάπης και της τρυφερότητας αντηχεί με δύναμη που δεν υποψιαζόμαστε καν.."

 (Charles Dullin, ο ρόλος του σκηνοθέτη/απόσπασμα, περιοδικό ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ . χρόνος Γ' τευχ.15, 1964,σελ.11)

Προδημοσίευση


Έχουν προηγηθεί  ήδη δύο θέματα εργασιών (σχετικά με την "Ιφιγένεια εν Ταύροις " του Ευριπίδη και το "Ρωμαίος και Ιουλιέττα" του Σαίξπηρ).

Εγκαινιάζεται τώρα ένας κύκλος συντομότερων δημοσιεύσεων, ενδεικτικών σχολίων με παραπομπές σε τίτλους βιβλίων και εκδοτικούς οίκους για περισσότερη και εμπεριστατωμένη έρευνα.

Διατηρώ το δικαίωμα να δημοσιεύω και τα δικά μου σχόλια για να μπορέσει να δημιουργηθεί ένας διάλογος και να αποφευχθεί μια στείρα αντιγραφή από άλλες πηγές. Θα ήταν ευχής έργο να αφήνετε και εσείς τα δικά σας σχόλια, όσο κι αν επικρίνετε (ίσως) τον εαυτό σας πως δεν έχει την ικανότητα.
Φυσικό είναι να μιλούμε και να εκφραζόμαστε.
 Η σελίδα αυτή δεν είναι ένας μονόλογος. Θα είναι αποκαρδιωτικό κάτι τέτοιο. Αφήστε τις εντυπώσεις σας, τις εμπνεύσεις σας, τις σκέψεις σας χωρίς αναστολή. Δεν είμαστε συγγραφείς ή λογοτέχνες όλοι. Είμαστε οι άνθρωποι του Θεάτρου και αγαπάμε τον άνθρωπο. Μιλούμε μεταξύ μας. Και διαφωνούμε αν χρειαστεί ,
αλλα συζητούμε όταν έχουμε ισχυρές πεποιηθήσεις, προς όφελος της εποχής μας.

 

Σαίξπηρ :“Ρωμαίος και Ιουλιέττα”,  σημειώσεις σχετικά  με το έργο και τον ποιητή

 

 

 

Ποιός ήταν ο Σαίξπηρ;

 

Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ γεννήθηκε στο Στράτφορντ-Απόν-Αίηβον από τον Τζών Σαίξπηρ και την Μαίρη Άρντεν. Πιθανή ημερομηνία γέννησής του θεωρείται η 23η Απριλίου 1564. Φοίτησε στο Γκράμμαρ Σκουλ του Στράτφορντ, χωρίς να πληρώνει δίδακτρα, καθότι ο πατέρας  του, ευκατάστατος έμπορος γαντιών και μικροκτηματίας, ήταν δημοτικός σύμβουλος της πόλης εκείνο το διάστημα. Ο Τζων Σαίξπηρ χρεωκόπησε, όταν ο Ουίλλιαμ ήταν ακόμη στην εφηβεία και ίσως μια σειρά άσχημων οικονομικών καταστάσεων που ακολούθησαν, αλλά και ο πρόωρος γάμος για τον δεκαοχτάχρονο γιό της οικογένειας  να ευθύνονται για τα “χαμένα χρόνια” της ζωής του Σαίξπηρ  ως το 1592.

    Τότε ξανασυναντάμε το όνομά του στο Λονδίνο, όταν είχε αποκτήσει φήμη ως ηθοποιός και ανερχόμενος συγγραφέας. Φαίνεται πως τα οικονομικά του άρχισαν να πηγαίνουν καλά και κατάφερε να ξαναπάρει πίσω το οικόσημο του πατέρα του αλλά και ένα ωραίο σπίτι, το Νιου Πλέης του Στράτφορντ.

    Ξεκίνησε τη συγγραφή δικών του έργων περίπου το 1590. Το “Ρωμαίος και Ιουλιέττα” ανήκει στην πρώιμη του περίοδο.

 

 

Μερικά λόγια για το έργο

 

    Το έργο αυτό γράφτηκε από τον Σαίξπηρ περίπου το 1595 και τυπώθηκε απ΄τον ίδιο διορθωμένο και συμπληρωμένο το 1599. Είχε προηγηθεί μια άλλη έκδοση το 1597 όχι όμως από αυθεντικό χειρόγραφο, αλλά μάλλον όπως περίπου τό θυμόταν μία ηθοποιός που έπαιζε τον ρόλο της Παραμάνας.

    Αυτό δείχνει με ποιό τρόπο εκείνη την εποχή τυπώνονταν τα θεατρικά έργα.

    Η κυριότερη πηγή έμπνευσης του έργου ήταν ενα ποίημα, με τον ίδιο τίτλο, του Arthur Brooke, που πνίγηκε το 1563. Αυτός ειχε πάρει την υπόθεση του ποιήματός του από ένα γαλλικό ποίημα του Boisteau,  κι αυτός με τη σειρά του από ενα Ιταλικό του Bandello (κάτι συνηθισμένο για τα λογοτεχνικά έργα του δεκάτου έκτου αιώνα).

     Και φυσικά ένα έργο περνώντας απο χέρι σε χέρι άλλαζε ριζικά.

    ‘Ετσι, παρόλο που η υπόθεση της τραγωδίας του Σαίξπηρ μοιάζει πολύ με την υποθεση του Bandello, το πνεύμα της είναι εντελώς διαφορετικό.

 

 

Η δραματοποίηση από τον Σαίξπηρ

   

   

    Ο ποιητής Σαίξπηρ βάζει δύο παιδιά να είναι οι πρωταγωνιστές της τραγικής ιστορίας του. Ο ένας διανύει το τέλος και η αλλη την αρχή της εφηβείας.

    Ο Ρωμαίος είναι πλατωνικά ερωτευμένος με την Ροζαλίνα, ή έτσι νομίζει, έως ότου γνωρίσει την Ιουλιέττα σε μια γιορτή που γίνεται στο σπίτι της , όταν με την αποκοτιά της νιότης εισβάλλει ακάλεστος (καθότι ανήκει στους  παραδοσιακά  άσπονδους  εχθρούς της οικογένειάς της),  και μασκαρεμένος  μαζί με όλη την παρέα του.

     Εκεί τού φανερώνεται ο έρωτας με σάρκα και οστά στο πρόσωπο της Ιουλιέττας, όταν καταφέρνει να τής αποσπάσει ένα κλεφτό φιλί πάνω στον χορό. Με τα φτερά του έρωτα υπερπηδάει τα εμπόδια και τους ψηλούς  μεσαιωνικούς τοίχους, τις προγονικές έχθρες και με θαυμαστό τρόπο, που μόνο ο έρωτας και η νιότη καταφέρνουν, δένονται μυστικά με τα δεσμά του γάμου.

     Ο Ρωμαίος αποκτάει μια νέα αντίληψη με τον γάμο αυτό και αποφεύγει να απαντήσει στην ανόητη πρόκληση του Τυβάλδου (ανιψιού της μητέρας της Ιουλιέττας) και να χυθεί “συγγενικό” τώρα πια αίμα.

    Μια παρέμβαση,όμως, του  Μερκούτιου –ενός λαμπρού χαρακτήρα που δεν μπορεί να ανεχτεί μικρότητες, υποκρισίες προκλήσεις και αθλιότητες- να αποκαταστήσει την τιμή του Ρωμαίου στέκεται μοιραία για τον καλύτερο φίλο του πρίγκιπα και δεν τού αφήνει περιθώρια .

    Η τιμή αποκαθιστάται με την νίκη του Ρωμαίου και τον θάνατο του Τυβάλδου, σφραγίζοντας τον δρόμο προς τη σωτηρία και τη ζωή, που ο μυστικός γάμος είχε ανοίξει, και περιορίζει πάλι σε  αδιέξοδα τους δυο νέους.

    Ώσπου στο τέλος,

 ο θάνατος και των δυο πρωταγωνιστών, δίνει την τελευταία ευκαιρία οι   εχθρικές μεταξύ τους οικογένειες, ορφανές από την μοναδική ελπίδα και συνέχεια του βίου τους,  να έρθουν σε συναίσθηση, να αντιληφθούν την απώλεια, την καταστροφή που έφερε το θανατηφόρο μίσος και το εγωιστικό πάθος, και μ’ αυτόν τον τρόπο  τελικά να συμφιλιώνονται πάνω στο μνήμα των παιδιών τους και να κλείνουν το χάσμα της αβυσσαλέας έχθρας.

 

    Αυτός είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο τοποθετεί τα χρώματά του με ευαισθησία και γνώση ο ποιητής Σαίξπηρ, σκιαγραφώντας με λιτότητα και πυκνό λόγο τις αρθρώσεις του δράματος. Οικοδομεί με υπολογισμένη ακρίβεια μια συνολική εικόνα για την μοιραία αποστολή, που επιτελεί ο έρωτας  στην πορεία των ανθρώπων προς το φως της αυτογνωσίας  αλλά και της αθανασίας.

 

Σχετικά με τις ιδέες που αποπνέει το έργο

 

    δεν ειναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι ο Σαίξπηρ ακολουθεί το νέο ρεύμα που φέρνει η Αναγέννηση.

   

    Ξεκινώντας από την κοινωνία της κλασικής εποχής, βλέπουμε ότι αυτή καταδικάζει το ερωτικό πάθος.

    Ο Πλάτων στον <Φαίδρο> τό θεωρεί παραλήρημα. Οι άλλοι φιλόσοφοι δείχνονται εξίσου αυστηροί, π.χ. ο Επίκουρος θεωρεί τον έρωτα απειλή κατά της γαλήνης της ψυχής.

    Αντιθέτως, οι Αλεξανδρινοί ποιητές τόν εξύμνησαν, χωρίς ωστόσο να κλείνουν τα μάτια μπροστά στις καταστροφές που προκαλεί. Η δεσπόζουσα θέση των ερωτικών περιπετειών ιδίως μεταξύ ετεροφύλων, είναι πρωτεύον χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας και της τέχνης της ελληνιστικής εποχής. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, μετέτρεψε τον Έρωτα σε κυρίαρχο θέμα της επικής ποίησης.

    Η παρακμή των δημοκρατιών και η εμφάνιση ισχυρών μοναρχιών είχε σαν αποτέλεσμα τη γενική αναδίπλωση στην ιδιωτική ζωή. Η πολιτική ελευθερία παραχώρησε τη θέση της στην εσωτερική ελευθερία.

 

Στο πλαίσιο αυτής της εξέλιξης των ιδεών και των εθίμων, η νέα θέση της γυναίκας υπήρξε αποφασιστική.

 

    Ο γάμος αρχίζει να θεωρείται όχι μια υπόθεση, όπου τον αποκλειστικό λόγο τόν έχουν οι αρχηγοί των οικογενειών, αλλά μια συμφωνία, οπου η συμμετοχή των  συμβαλλομένων ειναι ουσιαστική.

    Η εμφάνιση του έρωτα είναι άρρηκτα δεμένη με την ανάδειξη της γυναίκας.

    Δεν υπάρχει έρωτας χωρίς την γυναικεία ελευθερία.

 

    Η αγάπη, όχι μόνο σαν ιδέα αλλά και σαν πραγματικότητα ενσαρκώνεται στην Ιουλιέττα. Αυτή είναι το πιο αληθινό πλάσμα στο έργο και το σπουδαιότερο πρόσωπο. Από αυτή ξεκινούν και σε αυτή τελειώνουν όλα. Είναι ευαίσθητη, τρυφερή αλλά μαζί δυνατή και προσγειωμένη. Η ανθρώπινη φύση της ειναι αρμονική και αδιάσπαστη γι αυτό και η αγάπη και το πάθος της για τον Ρωμαίο αναβλύζουν αυθόρμητα, είναι ζεστά και ειλικρινή.

 

Σε ποιόν Έρωτα όμως αναφερόμαστε;

 

    Για την αρχαιότητα, το αρχέτυπο του ζευγαριού υπήρξε νεαρής ηλικίας και ευτυχισμένο όπως ο Δάφνις και η Χλόη, ο Έρως και η Ψυχή.

    Αντίθετα, ο Μεσαίωνας ρέπει σαφώς προς ένα τραγικό πρότυπο.

    Από την Αναγέννηση και μετά, επίσης το αρχέτυπο είναι τραγικό.

 

Με τον Σαίξπηρ η ατυχία υποκαθιστά την αρχαία Ειμαρμένη και την χριστιανική Θεία Πρόνοια.

 

     Ο έρωτας γεννιέται από μια ακούσια έλξη που η ελεύθερη βούληση μας μετατρέπει σε μια εκούσια ένωση. Αυτή ακριβώς ειναι η απαραίτητη προϋπόθεση, η πράξη που μετατρέπει τη δουλεία σε ελευθερία.

    Σε πείσμα όλων των δεινών και όλων των δυστυχιών, η μόνιμη επιδίωξή μας είναι να αγαπήσουμε και να μας αγαπήσουν. Στη γή αυτή , ο έρωτας είναι αυτό που πλησιάζει περισσότερο την ευδαιμονία των μακαρίων.

    Οι εικόνες του χρυσού αιώνα και του επίγειου παραδείσου συγχέονται με την εικόνα του έρωτα που βρίσκει ανταπόκριση, δηλαδή του ζευγαριού στους κόλπους μιας συμφιλιωμένης Φύσης.

    Εμβλήματα του έρωτα, τα ζευγάρια αυτά γνωρίζουν μεν μια τύχη που ξεπερνά τα ανθρώπινα, αλλά έχουν τραγική κατάληξη.

 

    Ο έρωτας δεν μας απελευθερώνει απ΄τον Θάνατο, αλλά μάς δίνει την ικανότητα να τόν κοιτάξουμε καταπρόσωπο

 

    Είναι η κατάκτηση μιας κατάστασης που μάς συμφιλιώνει με την εξορία απ’ τον Παράδεισο. Μάς βάζει στο προσκήνιο, όπου συνδιαλέγονται τα αντίθετα και όπου συνενώνονται σε μια και μόνη νότα που δεν σημαίνει ούτε κατάφαση ούτε άρνηση, αλλά αποδοχή.

    Είναι η ανάκτηση της συνολικότητας και η ανακάλυψη του εγώ ως συνόλου μέσα στο Μέγα Όλον.

    Η γέννηση μάς απέσπασε από το σύνολο. Με τον έρωτα επιστρέφουμε στο αρχέγονο σύνολο. Για αυτόν τον λόγο αποδίδουμε στο αγαπημένο πρόσωπο  εικόνες της Φύσης- βουνά, νερά,δάση, θάλασσες, κύματα- και, με τη σειρά της, η Φύση εκφράζεται σαν να ήταν γυναίκα.

    Η ιδέα της συγγένειας των ανθρώπων με το Σύμπαν εμφανίζεται στη γένεση της έννοιας του έρωτα. Είναι μια δοξασία που κάνει την εμφάνισή της με τους πρώτους ποιητές, διαπνέει την ρομαντική ποίηση και φτάνει ως εμάς.

    Ο έρωτας είναι οδύνη , πάθος, γιατί είναι έλλειψη και επιθυμία κατοχής εκείνου που ποθούμε και δεν έχουμε. Είναι ταυτόχρονα ευτυχία, γιατί είναι κατοχή, ακόμη κι αν πρόκειται για μια κατοχή βραχυπρόθεσμη και πάντα επισφαλή.

    Δεν είναι συναίσθημα εγκεφαλικό ή σεξουαλικό, αλλά της καρδιάς.

 

 

 

 

Σχετικά με τις μεταμορφώσεις που επιφέρει ο Έρωτας

 

     Σαν ένταση, ο έρωτας διαστέλλει τον χρόνο. Επιμηκύνει τα λεπτά σαν να ήταν αιώνες. Ο Χρόνος, που είναι ένα ισόχρονο μέτρο, γίνεται ασυνεχής και ασύμμετρος. Οι ερωτευμένοι δεν νικούν τον χρόνο. Εγκαταλείπονται στην ροή του και έτσι τόν μετατρέπουν αλλά και μετατρέπονται. Μεταμορφώνονται. Είναι η άμεση αντίληψη όλων των χρόνων ως ενιαίου χρόνου, όλων των ζωών σε μια μόνο στιγμή. Η συμφιλίωση με τον κόσμο στο σύνολό του.

    Η πίστη του αρχαίου κόσμου στις μεταμορφώσεις βασιζόταν στη συνεχή επικοινωνία μεταξύ των τριών κόσμων, του υπερφυσικού, του ανθρώπινου και του κόσμου της Φύσης.

    Ο χριστιανισμός χάραξε μια γραμμή, διαχωριστική, ανάμεσα στον φυσικό και τον ανθρώπινο κόσμο- έτρεψε σε φυγή τις νύμφες, τις Ναϊάδες, τους Σατύρους και τους Τρίτωνες ή τούς μεταμόρφωσε σε αγγέλους και δαίμονες.

 

    Οι αντιθέσεις των στοιχείων που ο Έρωτας εξαλείφει μεσα από τη συνένωσή τους

 

    Ο έρωτας ως ακαθόριστη σύνθεση ψυχής και σώματος, περιέχει την αντιπαλότητα, τη δυσαρέσκεια, το φόβο, τη ζήλια και τέλος, το μίσος. Είναι ένα μοναδικό απόσταγμα, διαφορετικό σε κάθε περίπτωση, που αλλάζει χρώμα, άρωμα και γεύση σύμφωνα με τον χρόνο, τις περιστάσεις και τις διαθέσεις. Είναι ένα ισχυρό φίλτρο, που δίνει τη ζωή και το θάνατο.

    Ο εραστής, με τη βαθύτερη όραση της καρδιάς, βλέπει κάτι που για τους υπόλοιπους μένει αόρατο.

     Όταν τον ρωτούν “τί είναι η ομορφιά” εκείνος δείχνει το πρόσωπο που αγαπά. Γιατί κάθε ερωτευμένο προσωπο δεν είναι απλώς στιγμή του ωραίου αλλά και η ομορφιά σε άλλη μορφή. Αυτήν την ιερή ιδιότητα ένα πρόσωπο τήν κερδίζει μόνον αν τό αγαπήσουν καθ΄υπερβολήν.

     Με άλλα λόγια, το βάρος της ομορφιάς τό στηρίζουμε μόνο με το σκότος του πάθους. Η ομορφιά από μόνη της δεν εξηγεί το πάθος. Ούτε το πάθος έχει τρόπο να δώσει υπόσταση στην ομορφιά.  Κάθε πάθος  θανατώνει ή αθανατίζει τη ψυχή και την ομορφιά.

     

το δραματικό και το ποιητικό επίπεδο

 

     Το πρώτο εκφράζεται με την πράξη, απευθύνεται στο μυαλό και μάς διηγείται μια ιστορία.

    Το δεύτερο εκφράζεται με την ποιητική εικόνα, απευθύνεται στην φαντασία και κινείται στην περιοχή του συμβόλου και του μύθου.

    Συχνά αυτά τα δυο επίπεδα είναι παράλληλα, μιλούν για το ίδιο πράγμα, αλληλοσυμπληρώνονται και τελικά δημιουργούν μια ενιαία εντύπωση. Μερικές φορές όμως η αντίθεση μεταξύ τους είναι τόσο συγκλονιστική που ο θεατής ή ο αναγνώστης δεν ξέρει πώς να πλησιάσει το έργο, όταν συγκρούονται τόσο έντονα η λογική με την ποιητική ευασθησία.

 

    Στην ιστορία της Ιουλιέττας και του Ρωμαίου υπάρχει φυσικά το τραγικό στοιχείο, αλλά δεν ειναι μόνο ο θάνατος των ερωτευμένων. Είναι η αδυναμία τους να φτάσουν στην τελείωση του έρωτά τους, να ξεπεράσουν την αντινομία ανάμεσα σε πνευματική και σωματική αγάπη, να γίνουν ένα μέσα στο ολοκληρωτικό δόσιμο του εαυτού τους.

     Ο έρωτας του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας είναι ενα λουλούδι που δεν άνθισε ποτέ, μια υπόσχεση που δεν εκπληρώθηκε, όχι γιατί δεν πρόλαβε, αλλά γιατί ο ένας από τους δύο εραστές φοβήθηκε , λύγισε και πρόδωσε: Ο Ρωμαίος.

 

     Η σύγκρουση ανάμεσα στο σώμα και στο πνεύμα. 

 

    Απ’ τη μια τα βρώμικα πειράγματα των υπηρετών, τα γεμάτα πονηρούς υπαινιγμούς λόγια του Μερκούτιου κι απ’ την άλλη ο ρομαντικός Ρωμαίος.

    Κυρίως, όμως, παρουσιάζεται  μέσα από τα πρόσωπα του Πατέρα Λαυρέντιου και της Παραμάνας. Αυτός συμβουλεύει τη μετρημένη αγάπη, τη λογική, βλέπει τα γύρω του σαν μια σκια, μια αντανάκλαση του θεϊκού, του αιώνιου κόσμου του πνεύματος.

    Αντίθετα, η Παραμάνα πιστεύει οτι ο έρωτας είναι μονάχα η φυσική ένωση, γιατί και η ίδια μοιάζει να ανήκει σε μια τυφλή ζωική δύναμη, χωρίς κανένα πνευματικό ή ηθικό φραγμό. Είναι, ίσως, σαν την ίδια τη μάνα Φύση που στο πρόσωπο της Ιουλιέττας βλέπει μόνο το θυληκό στον προορισμό του για αναπαραγωγή και διαιώνιση του είδους. Χαρακτήρας καλοπλασμένος, με όλα τα προσόντα και τα ελαττώματα μιας γυναίκας για αυτή τη θέση.

     Η Παραμάνα  κι ο Πατέρας  Λαυρέντιος στην αρχή τούς βοηθούν να σμίξουν, αλλά στο τέλος θα συντελέσουν στην καταστροφή τους, η μια από υπερβολική άγνοια, ο άλλος από υπερβολική γνώση.

    Η ιδέα του έρωτα σαν μια σχέση αποκλειστική ανάμεσα σε δυο άτομα είναι πέρα απ΄το στενό της ορίζοντα.

    Οι υπόλοιποι χαρακτήρες (Υπηρέτες, Μοντέγοι και Καπουλέτοι, ο Πάρηςκι ο Μπενβόλιος)  δίνουν το κλίμα της εποχής, την ατμόσφαιρα και είναι όπως γράφει ο Β. Ρώτας « συμπληρωματικοί και δευτερεύοντες»

 

    Η δεύτερη βασική σύγκρουση δυνάμεων είναι ανάμεσα στο μίσος και την αγάπη.

 

    Για να φτάσει ο Ρωμαίος την Ιουλιέττα  που τόν περιμένει στην μακρινή όχθη του έρωτα πρέπει να περάσει μέσα από μια επικίνδυνη θάλασσα μίσους, μέσα απ’ το σκοτάδι του φόβου, να αγωνιστεί να δοκιμαστεί.

    Αυτό το εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί παρουσιάζεται συμβολικά με την έχθρα των δυο οικογενειών.

 

    Ο Ρωμαίος παρουσιάζεται στην αρχή του έργου σαν αθεράπευτα ρομαντικός νεαρός, εξεζητημένος στα αισθήματα και τους τρόπους του, ονειροπόλος εξωπραγματικός, ψεύτικος.

 

Ρωμαίος:

Η αγάπη είναι καπνός που τον εβγάζει σα θυμίαμα η καρδιά που αναστενάζει... Τι άλλο ακόμα; Είναι μια τρέλα γνωστικιά, μια πίκρα που μας πνίγει...

 

Ο δρόμος που εχει να διανύσει είναι μακρύς. Ξεκινάει με μια μάσκα. Τή φορά το βράδι του χορού στο σπίτι της Ιουλιέττας. Σύμβολο ποιητικό  η μαύρη μασκα, ταυτίζεται με το σκοτάδι και τη νύχτα και το άγνωστο κι εκφράζει ακριβώς αυτό το σβήσιμο της προσωπικότητας, το χάσιμο του εγώ, που φέρνει στον έρωτα ή στον θάνατο. Η μάσκα κρύβει  φόβο, θάνατο , μυστήριο, δυνάμεις πέρα απ’ τα ανθρώπινα μέτρα που μέσα από το  ζωογόνο σκοτάδι οδηγούν στην αυτογνωσία.

    Με την ψυχή σφιγμένη από την αγωνία και με ένα κακό προαίσθημα ο Ρωμαίος φορά την μάσκα και μπαίνει στο σπίτι της Ιουλιέττας.

    Η πρώτη του σκέψη, όταν τήν αντικρύζει είναι

“ακριβό πετράδι σε αφτί Αράπη”

τόσο κοντά και τόσο μακριά του. Τα πρώτα τους λόγια ένα σονέτο, μια αλληγορία. Μέσα από ένα παιχνίδι με τις λέξεις προβάλλουν καθαρά η εξιδανίκευση  της Ιουλιέττας στα μάτια του Ρωμαίου και η έννοια της “αμαρτίας” που κρέμεται σαν κατάρα πάνω από τα κεφάλια τους  με το πρώτο τους φιλί.

     Δεν είναι η μοίρα ίσως που θα καταστρέψει τον έρωτά τους, αλλά το αίσθημα ενοχής μέσα στην ψυχή του Ρωμαίου.

    Η σκηνή στον κήπο που ακολουθεί δείχνει ολοκάθαρα τις δυνάμεις που τούς ενώνουν, αλλά και αυτές που τούς χωρίζουν. Για τον Ρωμαίο η Ιουλιέττα γίνεται μέσα στην έκσταση και την μαγεία που τόν τυλίγει, ουρανός, πλάσμα ιδανικό, ήλιος, τα μάτια της αστέρια, ολόφωτος άγγελος, αγία.

 

Ρωμαίος:

...όπως επάνω από το κεφάλι μου λάμπεις, τούτη τη νύχτα, μοιάζεις με φτερωτόν ουράνιο αγγελιοφόρο...

 

    Εκείνη τόν παρακαλά να αρνηθεί το όνομά του, την προσωπικότητα, τον εαυτό του.

 

Ρωμαίος:

...Ονόμασέ με «αγάπη σου», και με ξαναβαφτίζεις. Ρωμαίος πια δε θα λέγομαι.

 

    Ο Ρωμαίος δέχεται.

    Και εκεί μέσα στον κήπο του θανάτου αναγνωρίζει τον κίνδυνο μέσα στα μάτια της που τόν καλούν να διασχίσει  τις θάλασσες και τα σκοτάδια.

 

Ιουλιέττα:

...Η απλοχεριά μου είναι πλατιά σα θάλασσα, κι η αγάπη μου βαθιά καθώς κι αυτή: κι όσο σου δίνω, τόσο έχω περισσότερη. Γιατί και οι δυό τους δεν έχουν τέλος...

 

    Ο Ρωμαίος θαρρεί πως ονειρεύεται, πως οι αισθήσεις του τόν ξεγελούν, πως η χαρά η άμετρη που τόν μεθά είναι πλάσμα της φαντασίας του.

 

Ρωμαίος:

Ω, ευλογημένη νύχτα, σε όνειρο τα βλέπω τούτα απόψε, τόσο γλυκό, που δεν μπορεί να γίνονται, στ’ αλήθεια.

 

    Η Ιουλιέττα τόν ξαναφέρνει στην πραγματικότητα. Αυτή προτείνει τον γάμο, ζώντας κιόλας τη στιγμή της ένωσής τους μέσα στο ολοκληρωτικό σβήσιμο της ξεχωριστής τους ύπαρξης.

    Την άλλη μέρα παντρεύονται κάτω από τις ευλογίες του Πατέρα Λαυρέντιου. Μα δεν θα προλάβουν ούτε καν να αγαπηθούν. Πηγαίνοντας στο νυφικό κρέβάτι ο Ρωμαίος θα φέρει τον θάνατο μαζί του. Γιατί δεν ξέρει οτι ο δρόμος για την αγάπη περνάει μέσα απο την άβυσσο του μίσους.

   

    Πρέπει να αντιμετωπίσει τον Τυβάλδο, - ανεψιό της κυρίας Καπουλέτου, που παρουσιάζεται  στο έργο περισσότερο σαν φορέας του φεουδερχικού πνεύματος -λες και είναι ο δράκοντας του κακού που πρέπει να σκοτώσει  ο Ρωμαίος για να φτάσει την αγαπημένη του. Μέσα στο  μεσημεριάτικο φως της πλατείας λοιπόν, ο Ρωμαίος με τον φόνο του Τυβάλδου απαρνιέται την Ιουλιέττα, προδίδει την πίστη του στην αγάπη και την ομορφιά  βάφοντας τα χέρια του με αίμα.

 

    Φωνάζοντας εκδίκιση αγκαλιάζει το μίσος, ταυτίζεται μαζί του, ορμά στο θάνατο.

 

Ρωμαίος:

 Ω γλυκειά Ιουλιέττα!

Η ομορφιά σου μ’ έκανε γυναικωτόν

Κι έγινε μαλακό το ατσάλι της αντρειάς μου!

 

 

    Αμέσως  μετά το φόνο τα μάτια του ανοίγουν και καταλαβαίνει πως έγινε ένα πιόνι στα χέρια της Τύχης, και τα γεγονότα θα ακολουθήσουν πια τον δικό τους δρόμο. Είναι ήδη αργά.

 

    Στο μεταξύ η Ιουλιέττα περιμένει μέσα στη νύχτα το φως, τη μέρα: τον Ρωμαίο. Παρακαλά το σκοτάδι να της πάρει την ντροπή, να της μάθει να χάνει και να χάνεται.

Έλα νύχτα σεμνή, σεβάσμια καλοκυρά,

ντυμένη ολόμαυρα, έλα να με μάθεις πώς

με κέρδος μου να χάσω αγώνισμα, που κάνουν

ένα ζευγάρι αλέκιαστα παρθενικά κορμιά.

 

Πριν πάει να τη συναντήσει ο Ρωμαίος μαθάινει για την ποινή της εξορίας του από τον Πατέρα Λαυρέντιο. Μέσα στη θλίψη του αναλογίζεται τι έχασε.

Με λέξεις όπως: καθαρτήριο, βασανιστήριο, κόλαση, θάνατος, αμαρτία θανάσιμη,εξορία, ουρανός, κολασμένοι,

ζωντανεύει ξανά την εικόνα της τραγικής πτώσης του ανθρώπου, το διώξιμό του από τον Παράδεισο.

 

Φαίνεται να λέει ο Σαίξπηρ πως η κόλαση είναι η στέρησή της αγάπης.

Είναι μέσα στην ουσία της τραγωδίας ότι η καταστροφή έρχεται προτού ολκληρωθεί ο έρωτάς τους και η πρώτη και τελευταία νύχτα τους είναι νύχτα αγάπης και απελπισίας. 

 Ο αποχαιρετισμός τους στο μπαλκόνι είναι ένα παιχνίδι φωτός και σκιάς.

 Ο κόσμος της μέρας, της καθημερινής ύπαρξης, της ζωής στην επιφάνεια, στην κοινωνική συμβατικότητα, τους προλαβαίνει.

Μάταια η Ιουλιέττα προσπαθεί να ξεγελαστεί

 

«ήταν τ’ αηδόνι κι όχι ο κορυδαλλός».

 

Δεν υπάρχει γλυτωμός από τη μέρα, την υποκρισία, τη Βερόνα, το μίσος, την ψεύτικη ζωή.

Ο Ρωμαίος τα φέρει μέσα του ήδη. Δεν υπάρχει τίποτα πια που να μπορεί να κάνει η Ιουλιέττα.

 

 Ρωμαίος:

Ας έρθουν να με πιάσουν κι ας με θανατώσουν. Χαρά μου, αφού το θες εσύ.

...

Το λοιπόν , ψυχή μου; Ας κουβεντιάσουμε, δεν είναι ακόμα ημέρα.

 

Ιουλιέττα:

Είναι, είναι, βιάσου, φεύγα, πήγαινε! Είναι ο κορδαλλός, που έτσι λαλεί παράτονα και κάνει στριγκές παραφωνίες.

...

Ω! Φεύγα τώρα! Όλο και πιο πολύ φωτίζει.

 

Ρωμαίος:

όλο φωτίζει κι όλο πιο τον πόνο μας μαυρίζει.

 

Το στριγκό, παράφωνο τραγούδι του κορυδαλλού φέρνει στο νου τη χαμένη αρμονία της αγάπης τους.

 

Στη συνέχεια της ιστορίας ο Ρωμαίος φεύγει για τη Μάντουα ενώ η Ιουλιέττα πιέζεται από τους γονείς της να παντρευτεί τον Πάρη. Καταφεύγει στον Πατέρα Λαυρέντιο για να τη βοηθήσει και στην απελπισία της δέχεται το παράτολμο σχέδιό του: να πιεί το μαγικό φίλτρο που θα την έκανε να μοιάζει πεθαμένη, ώστε να γλιτώσει τον μισητό γάμο και αργότερα, όταν θα μαθευόταν η αλήθεια, να πάρει τη συγχώρεση των γονιών της.

    Δεν είναι όμως η μοίρα που φέρνει την καταστροφή αλλά η υπερβολική εμπιστοσύνη του Πατέρα Λαυρέντιου στο σχέδιό του. Εκφράζει και αυτός το νέο, ανώτερο, αγαθοποιό πνεύμα της Αναγέννησης. Προσπαθεί να ενώσει  τους νέους και να αποτρέψει την τραγωδία από τη σύγκρουση του παλιού με το νέο.

Κάθε πράξη  όμως μπορεί να έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που κάποιος επιδιώκει. Χρησιμοποιεί την αγάπη για να γιατρέψει το μίσος και φέρνει το θάνατο για να γιατρέψει μια διχόνια.

 

Τη στιγμή που ο Ρωμαίος, στην εξορία του,  μαθαίνει το θάνατο της Ιουλιέττας περνάει από το όνειρο στην πραγματικότητα, γίνεται ώριμος, έτοιμος να πεθάνει, ίσως κιόλας νεκρός.

Στο μαγαζί του φαρμακοπώλη αγοράζει δηλητήριο με τη φύση του στεγνή και ξεραμένη, το κορμί του άψυχο.

Ο θάνατος στο έργο αυτό είναι αποκρουστικός, η όψη του φοβερή. Είναι ο φονιάς της νιότης. Παίρνει στα χέρια του την ιστορία των παιδιών και την τελειώνει.

 Η εικόνα του Χάρου σαν τέρας φριχτό, ερωτευμένο, να κρατά την Ιουλιέττα αγκαλιά είναι το τελευταίο όραμα που παίρνει μαζί του από αυτή τη γη, σύμβολο της τραγικής τους αποτυχίας.

 

Ρωμαίος:

…θα μείνω για πάντα μαζί σου εδώ και δε θα φύγω πια ποτέ από της μαύρης νύχτας το παλάτι: εδώ, εδώ θα μείνω…

 

Μετά το θάνατό τους η ζωή ξαναπαίρνει το συνηθισμένο της ρυθμό, η κοινωνία της Βερόνας ξαναβρίσκει τη χαμένη της τάξη. Το πρωινό θλιβερό και μουντό φέρνει μια πικρή συμφιλίωση.

Αυτή η ομόνοια στο κοινωνικό επίπεδο είναι η μόνη κάθαρση που προσφέρει το έργο.

   

Οι δυνάμεις που συγκρούστηκαν τόσο δυνατά (μέσα από το σμίξιμο των αντιθέτων, τη προσπάθεια για ταύτιση του άνδρα και της γυναίκας μέσα στον έρωτα, των συνειδητών και των υποσυνείδητων δυνάμεων μέσα στη ψυχή του ανθρώπου, της ζωής με το θάνατο, του σώματος με το πνεύμα, του ανθρώπινου και του θεϊκού), άφησαν τελικά τον ιδεαλισμό του Ρωμαίου και τον ρεαλισμό της Ιουλιέττας  να παραμένουν αντίθετοι, διχασμένοι και αγεφύρωτοι.

   

Είναι όμως και κάτι ακόμα:

Το ερωτευμένο ζευγάρι μπορεί να καταστρέφεται αλλά η πίστη του ποιητή στον έρωτα παραμένει αναλλοίωτη.

 

Όχι για πολύ βέβαια γιατί και ο ίδιος ο Σαίξπηρ σαν δημιουργός αλλά και σαν άνθρωπος έχει τη δική του ζωή να ζήσει, τη δική του θάλασσα να διαβεί.

 

Όσο περνούν τα χρόνια και πλησιάζει τη μεσαία  περίοδο του έργου του, βλέπουμε το σκοτάδι να πηχτώνει, τις αξίες που πάνω τους είχε χτίσει τα νεανικά του έργα να γκρεμίζονται, τα ποιητικά του οράματα να απογυμνώνονται, τα ιδανικά του να χάνονται, να ξεφτίζουν.

 

 

Τι μπορεί να προκάλεσε αυτή την αλλαγή;

Ξέρουμε ελάχιστα για την ζωή του ποιητή και δεν μπορούμε να το φανταστούμε.

Εκείνο που βλέπουμε είναι μια βαθιά απελπισία που καθρεφτίζει την ταραγμένη του ψυχή.

Ο Σαίξπηρ μπαίνει πια στην εποχή των μεγάλων τραγωδιών του Άμλετ και  του Τρωίλου και της Χρυσίδας.

Βιβλιογραφία

 

Τα  εκτενή αποσπάσματα που σταχυολογήθηκαν και αντιπαραβάλλονται μεταξύ τους έχουν σκοπό να αναδείξουν την θεματική συλλογιστική του ποιητή και των μελετητών του, γύρω από την έννοια του Έρωτα  καταρχήν αλλά και τον άνθρωπο μέσα στο ευρύ πεδίο της Φύσης.

 

1.          ΒΟΥΛΑ ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥ, Από τον Προμηθέα Δεσμώτη στον Αμλετ,τόμ.β΄, εκδ. Επικαιρότητα.

2.          ΠΑΝΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΟΣ, Σαιξπηρικά μελετήματα, εκδ. Κυριακίδη

3.          ΑΙΚ.ΔΟΥΚΑ-ΚΑΜΠΙΤΟΓΛΟΥ,Δυο αναφορές στον Σαιξπηρ. Εκδ. Κωσταντινίδη

4.          OCTAVIO PAZ, Η διπλή φλόγα, έρωτας και ερωτισμός, εκδ. Εξάντας

5.          ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ, Ίμερος και κλινοπάλη, εκδ. Καστανιώτη